Satranç, adını duymayan, hatta oynamayan, şahmat kelimesini bilmeyen hemen hemen kimse yoktur. Ancak Satrançla ilgili bir müze olduğunu, bu müzenin Guiness Rekorlar Kitabına giren Dünyanın en büyük koleksiyonuna sahip olduğunu ve Türkiye’nin ilk ve tek Satranç müzesi olduğunu çok kişi bilmiyordur.

Evet Ankara’da ki Gökyay Vakfı Satranç Müzesinden bahsediyoruz. Ama öyle bildiğiniz müzelere benzemiyor. Müzeye giderken böyle bir koleksiyon ile karşılaşacağınızı hayal bile edemezsiniz. Hele gezerken nereye bakacağınızı bilemezsiniz. Yani kısaca muhteşem bir yer. Haydi o zaman gezme vakti. Hem satranç hakkında bilgileri şöyle zihnimizden geçirerek hatırlayalım hem de müzeyi dolaşalım.

Satranç Müzesi 14 Ocak 2013 tarihinde Akın Gökyay tarafından kurulmuştur. Müzeyi gezerken tanıştığımız Akın Gökyay ve eşi Birten Gökyay ile bu işe nasıl başladıkları hakkında güzel bir söyleşi yaptık.

Söyleşimizi müze içerisindeki CHATURANGA Cafe‘de sürdürdük. Bu kafe adını satrancın Hindistan’da bulunan satranç ile ilgili ilk yazılı belgelerdeki isminden almıştır.

Akın Gökyay’ın 1975 yılında İtalya Milano’dan aldığı ilk satranç takımı koleksiyonun ilk basamağı olarak müzede yerini almış. Satranç tahtasında yer alan taşlar 8 piyon, 2 fil, 2 at, 2 kale, 1 vezir ve 1 şah.  İki tarafın taşları birbirlerinden ya renk ya da şekil bakımından farklılık gösterir. Satranç tahtası üzerindeki rakiplerin taşlarının karışmaması için.

Satranç tahtasındaki taşlar ilk zamanda yapıldığında oldukça sade bir görünümde iken zaman içerisinde oldukça değişmiş farklı materyaller kullanılmıştır. Müzede 1860 yılında ahşaptan yapılan en eski satranç takımını görebilirsiniz.

Müzeninin ilgi çekici eserlerinden birisi de metal dökümden yapılan Yunanistan tasarımlı Bizans Satrancı

Müzede dolaşırken aklımıza acaba satranç nerede ve nasıl başladı şeklinde sorular geçiyor. Değişik materyallerden yapılan satranç takımlarını hayranlıkla seyrederken şahmat kelimesini kafamızda canlandırdık.  

Şahmat bu kelimeyi hayatında en az bir kere olsun duymayan yoktur. Evet satrancın en son hamlesinden bahsediyoruz. Kazanan tarafın söylediği söz ŞAHMAT. Peki nedir Satranç ve nasıl ortaya çıkmıştır?.Satrancın milattan 2000 yıl önce Mısırlıların bulduğuna dair hiyeroglifler mevcut. Çaturanga isimli oyun olduğu, daha sonra Hintlilerin eline geçerek 2 kişilik olacak şekilde geliştirilmiştir. Oyunun amacı bir savaş olarak düşünülürse düşman kralı yenmek. Yani kral ölürse savaş biter anlamında son hamleye Farsça’da karala ölüm anlamına gelen şahmat denilmiştir.

Müzede çocuklara satrancı sevdirmek için değişik şekillerde yapılan satranç takımlarını görüyoruz.

Satrancın nasıl bulunduğuna dair değişik efsaneler mevcuttur. Bunlardan en çok bilineni ve en yaygın olanı SİSSA İBN DAHİ efsanesidir. Belki çoğumuz duymuştur ama duymayanlar için hemen anlatalım. Değişik şekillerde anlatılsa da yaygın olanı:

Pers kralının veziri olan Sissa İbn Dahi bir oyun icat eder. Yarısı siyah yarısı beyaz olmak üzere toplamda 64 kareden oluşan bir tahta üzerinde taşları hareket ettirerek oynanan oyunun en önemli taşı kralmış. Oyunun amacı, düşman kralı öldürmekmiş. Kral bu oyunu çok beğenmiş ve vezirine büyük bir ödül vermek istemiş. Kral vezire değişik altınlar, mücevherler, evler teklif etmiş.

Vezir İbn Dahi’nin istediği ödül kralı şaşırtmış. Çünkü Vezir oyun tahtasında bulunan ilk kareye tek bir buğday tanesi koyulmasını, diğer karelere de iki kat artacak şekilde buğday tanesi koyulmasını istemiş. Yani ilk kareye bir tane, ikinci kareye iki tane, üçüncü kareye dört dördüncü kareye sekiz… olmak üzere her karede iki katı artacak şekilde buğday tanesi istemiş. Yani 2 üzeri 64  

İlk başlarda çok kolay ve az görünen buğday tanelerinin sayısı 64. kareye yaklaşıldıkça arttıkça artmış. Kral çok şaşırmış ve böyle bir şey beklemiyormuş. Sona yaklaşılıp da 64. karede vezire verilmesi gereken buğday tanesinin sayısı yaklaşık olarak 18 kentrilyonu bulmuştur. Bu sayı krallığın ambarında ki buğday stoklarının çok üzerine ulaşmış.

Satrancın taşlarının masal kahramanlarından da yapıldığını görmek şaşırtıyor. Asteriks, Red Kid ve Simpsons‘lar.

Müzede 700 den fazla satranç takımını izlerken bir sertifika görüyoruz. İşte gururlandığımız ve çok mutlu olduğumuz yer. Burada Akın Gökyay’ın 1975 yılında başladığı satranç takımı koleksiyon merakının doruk noktaya ulaştığı ve Guinness Dünya Rekoru (Guinness World Records) olarak tescillendiği yani sözün bittiği nokta.

Akın Gökyay’ın 1975 yılında başladığı ve 412 satranç takımına ulaşan satranç koleksiyonu 30 Ocak 2012 tarihinde Guinness Rekorlar Kitabına girmiş; Türkiye’deki tescilli, ilk ve tek satranç koleksiyonudur.

Müzede yer alan satranç takımlarından farklı ülkelerin kültürel çağrışımları ve alındığı ülkelerin özellikleri anlaşılmaktadır.

Müzede farklı kategorilerde satranç takımları bulunmaktadır. Meslek gruplarına ait temalı takımlar…..

Dizi film kahramanları gibi değişik temalı takımlar mevcuttur. Harry Potter, Sherlock Holmes, Yüzüklerin Efendisi…….

Müzede ayrıca farklı materyallerden yapılmış satranç takımları ilgi çekici. Her eser hangi ülkenin, hangi materyalden yapılmış sistematik olarak belirtilmiş.

Ahşaptan yapılanlar

Mermerden yapılanlar

Çakıl taşından yapılanlar

Metalden yapılanlar

Seramik, plastik, porselen, kristalden yapılan satranç takımları göz alıcı.

Gökyay Satranç Müzesi, Altındağ Belediyesi sınırları içerisinde, merkezi bir konumda tarihi dokuyu yansıtan eski Ankara evi mimarisinde 1008 m2′lik alan içerisinde 110 ülkeden 706  satranç takımını sergilemektedir.

Müze iki kattan oluşuyor ve takımlar değişik temalar üzerine gruplandırılmış.

Savaş ve Barış temalı…….

Medeniyetler temalı

Ülkeler temalı

Değişik tasarımlar temalı

Müze 2017 yılında Ankara temalı satranç takımı tasarım yarışması düzenlemiştir. Yarışmaya katılan eserler farklı materyallerden yapılmış ve yarışmaya katılan eserler derecelendirilmiştir.

Birinci

İkinci

Üçüncü

Katılımcı

Müzede satış reyonunda sevdiklerinize alabileceğiniz Başkent Ankara temalı ve Ankara temalı satranç takımları satılmaktadır. Müzede görebileceğiniz her iki takımda çok şık kutularında sunulmaktadır.

Dünyanın en büyük satranç koleksiyonuna sahip müze Pazartesi günleri kapalı. Salı-Pazar 10.00-12.30/13.30-18.00 saatlerinde ziyaretçilere açık. Ramazan ve Kurban bayramının birinci günü, yılbaşı ve 29 Ekim’de müze ziyarete kapalı.

Müze Ankara-Altındağ’da ziyaretçilerini bekliyor.

Müzeye giriş ücretleri: Tam: 12.5 TL İndirimli: 6 TL(Öğrenci, 65 yaş üstü) Müze kart sahiplerine: 10 TL (indirimli) Grup ziyaretleri: 6 TL (10 kişi ve üstü, öğretmen dahil) Ücretsiz: 4 yaş ve altı, engelli ve yanında 1 refakatçi, sarı basın kartı sahipleri, gaziler

Satrancın gelişmesi, yaygınlaşması, geniş kitlelere ulaşması için sponsor olarak, bağış yaparak katkıda bulunabilirsiniz.

Müze ayrıca kültürel ve sanatsal etkinlik ve organizasyonlar yapabileceğiniz çok amaçlı salonlara sahiptir.

Böyle bir müzeyi Ankara’mıza ve Ülkemize kazandırdıkları için, Gökyay ailesine çok teşekkür ederek müzeden ayrıldık.